IsiXhosa Intellectual Traditions (IsiXIT) Digital Archive

UMZEKELISO. No. I. Kwabako mzini utile intlanganiso enkulu yolutsha olu- ntsundu, ekute lengxoxo ilandelayo yenzeka pakati kwalo, Lwaye lonke lungabantu ababe neziqanaqwana zemfundo, ekute ke ngoko ekuxoxeni kwabo, wati lowo waxoxa, wabuza, wapendula, ngangenani lokuqonda kwake ekokelwa nanga mabona-ndenzile elihlabati ezinto ake wazibona, waziva, kususela kwezamini zokuqonda kwake, nokude asiwe esikuleni, kude kuse kwezokupuma kwake kuso. Kulamanene sizakukangela ingxoxo yawo, amadodana amatandatu abete kwase sikuleni, akanela kuti atomalalise ezifundweni zawo zodwa, aqeqesheka atamba, ati tsaka kwapela; akolisa ngento yonke kubafundisi bawo, kubazali, kwizihlobo, nakwintshaba zemfundo, nezembedesho; sapumelela ngokutandekayo isiqamo sokufundiswa kwawo. Amagama awo aye ngo,—Qond'-Imfundo, Qond'-Ilizwet Fel-Inene, Baz'-Amehlo, Swel-Iqukwe, no Nyinata, Entlanganisweni apo kwakuko esinye isitandatu samadodana. Nawo ebe kwase mfundweni, kuseloko wona ebete esawo isimilo, sapambanisa kanye kunesalawa matandatu okuqala. Ngab'ehlala lemihla, kuko ntwana ngantambo zihlala ziteteka ngawo, nokuba kukukotama, kukulibala akutunywa, kukukohlisa, kukuhlala enesizatu sokuzi-landulela entweni zonke, nokuba zezinjanina. Kukupisa ngokungeva, kukwapula imiteto, kukuma ezihanqeni izwe nezolo, kuteta izinto ezif'amanqe. Ukuzincoma, ukugagamela izinto ezingawalingeneyo. Ukuhlal' eziranela izinto, nazifundiswayo, nokuba kusekufundeni amashishini, nokuba kusezi klasini, nokuba kupina. Ahlala ezinto ezikangela ngeliso eligoso, enjalo nje enobunxamo ezintweni, etanda ukuti lemihla afundiswe into entsha, nokuba ezokuqala akakaziqondi na. Amagama awo yayi ngo Fan-Atete, k'- Emsini, 'So- Ligoso, Mbong'-Ay'zibongi, Mseb'-Useweni, no Yiwenani Pambi kokuze sikangele ukuhamba kwale ngxoxo yala manene akankanyiweyo, make sixele abantu ababeko kulo ntlanganiso. Ay'ete lamanene onke atanda ukunga angapulapulwa nangabanye abantu ezixoxweni zawo, ngokukodwa kuba inxenye yala madodana ibisazana nawo ngemvo zawo ngemfundo le. Kwakuko u Bed'-Idlaba, Fund'- Ikwelo, Tand'-Inzuzo, Fun'-Izisulu, Ntetw'-Igwenxa, Tand-' Elake, no Ngenxenye. Lomnumzana ungu Bedidlaba, waye eyindoda endala, efundileyo kunene; ebite kwase bukwenkweni yawafumana kunene amalungelo emfundo, iwenzelwa ngabantu bolunye uhlanga ; yakutshwa impela kwimbopelelo zobunyama, zokuqalaqaleka; inemali ezibankini, inemihlaba, inemfuyo ; ewe umfo lo epumelele kanye kwinto zonke Elinene ke kunyulwe Iona ukuba libe Ngumpati-sihlalo kuba umfo usel' enamava. Pambi kokuba ivulwe ingxoxo kungene amanenekazi abeze nawo kupulapula. Nawo lusapo Iwase mfundweni olwa- fundiswa into ngento, olube luzindidi ngendidi ezimilweni zalo kwase sikuleni, olubaluleke ngazo. Amagama awo ngawo la alandelayo,— Nkwiniza Cembeta, Noqhushululu, Nokuvatshula, Notut'-Indaba, Nogxwemu, Nonene, Nosimilo; kwane nkosikazi u Nontlebendwane umka Bedidlaba intokazi yomnumzana u Malibenje, umkuluwe ka Jik'-Umxoxo. Lamanene ke mabini okugqibela ngafike wona kunye namaledi, etenda amaledi lawo. Lilonke ke inani elibekoyo kule ntlanganiso yale ngxoxo ngati libe ngamashumi omatatu (30). Ivulwe ke njengesiko lentlanganiso. Usukile umpati sihlalo, umnumzana ongu BEDIDLABA waquba into ekuhlanganelwe yona. Ute ngobuciko nenteto ehlabayo wabonisa indawo zokulunga kwe mfundo, nohlobo ebekufundiswa ngalo ezikuleni kwimini zasemva, kunolu Iwakaloku. Ucaza nohlobo olulona lulungileyo, kokwake ukubona, ebekuya kulunga kuti ukuba bekuqutywa ngalo, kuyekwe ezi- ndlela kuqutywa zona zomona, namakwele, nolunya. Uvakele ekalima ngobushushu obukulu esiti,—' Nokuba kukwizindlu ezifundisa amashishini, nokuba kuse zikuleni zomtinjana, tu nto yona siyenzelwayo ngoku ngaba bantu. Mna okwam nindibona nje sendincamile, ingaba nini kambe madodana, nani mtinjana wakowetu eningaba nisakolwa; koko ningekabaqondi aba bantu kuba nisengabantwana. Asikuko nokuba ndiyayibulela lendawo nindibeke kuyo kwesi sihlalo, kukona namhla ndiyakuke ndizive izimvo zenu, ngohlobo abasifundisa ngalo aba bantu. Lempato basipete ngayo, nelikete likoyo kuzo zonke izinto; sahlala tina sibuyiselwa emva kuzo, Ndoke ndipele apo okwangoku ; ndoti ukuze ndipume egusheni, ndide ndive okwenu manene akowetu, ndisazi nokwazi ukuba kwala manqakwana ndiwenzileyo, ayanele okwanamhla nje lengxoxo ukuba mayivutwe.' Utsho ke wahlala pantsi.