IsiXhosa Intellectual Traditions (IsiXIT) Digital Archive

INCWADI ka Mr. J. MANELI efike ikalazela into eb'isakwenziwa futi e Sigidimini,—ukuxutywa kwe si-Xosa apo kungafuneki nganto,—isibanga ukuke sihlakule ibala ngenteto yakowetu. Kuqala, sivumelana kanye nabo bonke ababeyikalazela londawo e Sigidimini; nati sitsho ukuti lonto ib'iyinyelisa inteto yakowetu.; umxube wesi-Xosa, nesi-Ngesi, nesi-Bulu, pofu kungasweleke mazwi kwezo ndawo esi-Xosa, nokuba ngawezaci zenteto, nokuba ngawamaqalo. Lonto iyalahlekisa, ngakumbi kulutsha, nabo bonke abebe ngasazi kade isi-Xosa; ize ke ngoko abasaziyo bavane nento embi bakubona ukoniwa okunje kwenteto yakowabo,—ekude abanye ngenxa yoko basikalala Isigidimi Sama-Xosa. Siya siyiqonda ngokuyiqonda inteto yesi-Xosa ukuyola kwayo, ukundileka, nokupuhla kwayo kubantu abayaziyo. Ayinqatyelwe kuyapi ukwanana izwi ngezwi neyama Ngesi, ngapandle kwento zase mfundweni, namashishini angaziwayo ngamanyange akwa Xosa. Ako amazwi eku- ngena kuncedwa ukuba angatetwa ngesi-Ngesi, ngesizatu sokuba kungeko si-Xosa sawo ngapandle kokuba umntu uya kwenza injikeleza yenteto etyila wona. Amanye nokuba angaguqulwana ngenteto yakowetu ngobufutshane bawo, alungile ukuba siwaqelisele ngenteto azalwa yiyo, kwimisebenzi enxulumene nezonto ateta zona; abangela kanjalo ukuba ngokusetyenziswa kwawo kuviwane kamsi- nya kungacitwa xesha. Zonke inteto zezinye intlanga ezifundileyo zide zapuhla kangaka nje, zenziwe kupakelana amazwi nezinye intlanga ; nati ke ngoko siya kwenjenjalo kweyetu; sabe sifuzisa kambe eli qalo lakowetu liti,— ' Enye intaka yaka ngoboya benye.' Nakuba singatsho ukuti sifezekile sonke isi-Xosa esitetwa kule ' Nguqulo intsha ye Zibalo' sivakalisa ngokungoyikisiyo ukuba lowo uyiqongelayo ukuyifunda,—eyitanda inteto yakowabo ukuba itetwe ngo kuhlambululekileyo, akasokuba angabuleli imigudu eyenziwe lelo gcudwana laba Guquli. Baninzi abati ngokungavani nayo seb'esiti— ' Hayi esi asiso si-Xosa, kanye bekulunge languqulo itile.' Soyipendula londawo ngokuti—ungati ubuze kubazi besi-Xosa ukuti, Zingapina indlela zokutetwa kwesi-Xosa? Bangati zintlanu. Zezi ke:—1. Esase Nkundleni—oko kukuti yeyona ngxam yesiXosa. 2. Esase Mabungeleni—oko kukuti isi-Xosa nje kodwa. 3. Esase Mlungwini—lomxube ke. 4. Esakwa Ntonjane—oko kukuti esi ' rwada,' xa sitshoyo siteta esinamasikizi. 5. Esase ku Hlonipeni Noko ke namhlanje asizi kucaza nto ngazo ezondlela. Sanela nje kodwa ukubonisa ummo wazo kongaba ube engazazi. Ngumnqweno wetu ngangoko sinako, ukuba inteto yakowetu siyimise ngomxolo wayo xa sisalinikiweyo ituba lokusilaula Isigidimi. Oko kukuti, silinga ukusula inyembezi zabo bebekalaza, esitemba ukuba nabo kambe bosixolisa ngokuti bawatakazele, bawaxase ngento ebonakalayo lomalinga etu.