IsiXhosa Intellectual Traditions (IsiXIT) Digital Archive

ASIKUKO nokuba sivuyisiwe sisiqalo semvuselelo kwi misebenzi ye Nkutalo, esiyiva kwingxelo yentlanganiso ebikwa Centana pakati kwama Ngqika, ngosuku Iwe ' Nibidyala' yalonyaka. Sitemba ngentliziyo yetu yonke ukuba yoba nesiqamo esihle sokuqubela pambili ezenzweni ngoku, njengokuba ama Ngqika lawo azibokoxela entetweni lomini. Kodwa ke. kuko indawana esinga singayibeka pambi kwabafundi betu ngendawo ete inkosi u FENI,—' Abantu abafundileyo ngamahilihili, kanjako abanamizi.' Utsho ke wakankanya amakwenkwe alikulu away'esiwe emfundweni ngexesha lika Sir GEORGE GREY, ezekelisa ngawo ukubonisa ubuhilihili bomntu ofundileyo. Ukuba umbali weli pepa ube ngowesinye isizwe, engenguye um-Ngqika ngegazi, ub'eya kuba nentloni ukuyi ngena lengxoxo, ngokoyikisela ukuti woviwa gwenxa, kutiwe lomfo wase mzini uyagxeka, okanye uyanyelisa. Asinanyungu layo londawo; osiva amakowetu lawo xa siti ukwenjenje sihlomela nati kwi ngxoxo yalomini; kwabe oko sikutetayo sasiya kukwenza endlebeni zawo ukuba sasibe ko entlanganisweni leyo. Kuqala, masikangele lamakwenkwe alikulu ukuba atshona pina. Mhla afika, kwafika abantu ababukeka kunene, bebahle, benengqondo, nobubele, bengacekisi mntu, neqaba mbola eli. Bafikela e Qonce, baman' ukugqitela emakaya, babuya inxenye sebe zinto ezibomvu nayimbola, kuba kaloku xa bebete bayicekisa bepakati kwayo komawabo, bekuya kutiwa baneratshi. Baya ngemisebenzi yase mfundweni, kwati kuba oko kwakuxa umzi wakwa Ngqika ubuqalile ukuntywila kuwo lomlambo wakwa ''Nodyuwa'' bafunda nabo inxenye, bemka nomsinga wawo, kunye noninzi olwemkayo. Asiyo mfundo ke leyo, kuba xa ib'iyiyo ngeyisindile into eninzi namhlanje yabantu abangafundanga eyahamba iseyela ema Kubusi, ifela kulo matafa e Cenyu, njalo-njalo. Iuxenye yelo kulu iseko nanamhla, isafundisa iyatolika. Asitsho ukuti ayiko imi- dungela ehilizileyo ngokuzinikela etywaleni obo. Kodwa sidla ngokuva futi amakowetu elubiza ngokuti luhilizile usapo kuba luye kusebenza kwindawo ezikude namakaya, noko lubonisa ngokutumela izinto ekaya ukuba ukusebenza kwalo kunesiqamo ; luhlalelwe yimiyalezo lemihla—' Godukani nize ekaya.'—Lubizelwa ke ukuza kulala-lala ngase zintlanti lubuyiselwa kwezandlela zobuvila beluye kucita zona mhla Iwasiwa emfundweni. Umhlaumbi,—Yizani kwaluka ukuze nibe kokutile. Babe kudukisa kungancedi luto, kuba ngokwenjenjalo bazinika isigxeko sokuba bahilizile ngokulahla amasiko akowabo, batabato awase Mlungwini. Okwesibini, uti ' Imfundo ayinamizi.' Kambe kowetu indoda ibonwa umzi wayo ngobukulu bobuhlanti. E Mlungwini woti ukuze uhlangane nobublanti ube uye efameni. Apo uninzi Iwabafundileyo lusebenza kona, umhlaba ucutene, kunzima ngoko ukubona indoda ibiya. Lemizi yase zikolweni, asiyase mfundweni na? Ubuninzi bamaxego namaxegokazi, nabahlolokazi njalo-njalo, abagcinwe, benqakwa ngonyana. nentombi zabo na, ngevasi, ngontsebenzo nokuba yiyipi, befuna ngoko ukuzinza, ukubiya, ume umzi, isango lase manantsini? Kona ngoku imfundo kuxa incamisileyo ukubonakala into eyiyo kwabantsundu, pandle kwemitozo okunene, nayo engacitwanga yiyo, iyawa butywala, ati ke yena ongaqondiyo, kuba umntu lowo engofundileyo, abe yimfundo; okanye nomntu ongenayo, orauke nje kodwa, kwabo bangenayo kanye, bati baku- bona ukuzipata kwake balile ngemfundo, ukungalungi, nokungamlungeli umntu ontsundu. Au! sikumbula kanene ukuba lentlanganiso yayise 'mzini' womfana ofundileyo u Mr. GONTSHI, uakuba londawo ingati ayibavelelanga abaxoxi bentlanganiso leyo. Okwesitatu, Uti—' Imfundo ayibavami abantsundu.' Le indawo zininzi indawo engaviwa, ize ipendulwe ngazo, kuba ineminxilo emininzi. Ke sesiya kufutshanisa siti, Lonke elokulu ukuba belivele umzi wakowalo wawulamkele ilizwi, laba lifike latantaswa ngemisebenzi yasekukanyeni, lafika kulinywa ozinqolowa njalo-njalo ; lafika ozimbola nozitembu bepelile, lafika inkata ye Komkulu lezulu awaye tunywe ukuza kuxela ukuvecwa kwayo u NTSIKANA, lafika izizidumba, lafika nalo ngokunceda ukuyicombulula ngokulisa kwamanye amazwe ilizwi le NKOSI ; Iwafikela kulo 'Nodyuwa' kule midudo, kozintonjane, kulwaluko njalo- njalo, Iwalahleka ke, uninzi Iwemka noyise, nomlambo wo- tywala, olwayalwa ngawo Iwakufika kwatiwa, selani, qabani, yalukani, ukuze nibe nobukosi, nobunyana bobunono. Ekubeni senjenje ukubala asingi ingalityalwa siti bafundileyo indawo yokuba asinguwo ummangaliso ukuba kubeko izikalazo ezinje ngabo bafundisiweyo. Asiyiyo kodwa imfundo ngokwayo ebanga oku kudanelwa, nokukalazelwa kwetu. Luhlobo Iwemfundo oluti Iwakuba luyifumene luyisebenzise ngalo uninzi Iwetu, ngangokuba sibe nje namhla, sizisa esi sigxeko kwinto elunge kangaka. Kotandayo ukuyivuma inyaniso kunzima ukukanyela ukubako kwesiseko sesigxeko eso sokonakalisa imfundo oluyinikiweyo olute Iwawafumana amatuba ayo. Lendawo ifike isibange ukuba size kuvumelana nenteto ka Mr. GONGWANA ate, ' Njengomnye wabafundisiweyo ndidanile ukuva umzi ukala kangaka ngabafundisiweyo. Yimfanelo yetu tina bafundisiweyo ukuba sifune iqinga, sizame ukubonisa imizekelo emihle, nenyusayo eluhlangeni.'