Title
eng Imvo Zabantsundu (IMVO_1885-07-01_i021)
Found in Newspaper
Article Type
xho Editorial
Language
Date
1 July 1885
Newspaper Code
eng IMVO_1885-07-01
Identifier
eng IMVO_1885-07-01_i021
Word Count
eng 516
Print Page
eng IMVO_1885-07-01_p002
Page Spread
eng 2.3-2.4
Start Page of Article
eng 2
Print Column
eng 3
eng 4
Coder
eng Sipile Nqiyama
UKWAPULWA KWEDINGA. INDAWO yokokuba u Rulumeni engancedisanga ukuba Isikolo sase Cumgce, ema-Mpondweni sifumane uncedo e Palamente iya kukangelwa luluntu ukuba ikukwapula idinga. Akuko bani ungat' i Palamente inemfanelo yokuba yabele indawo ezingapaya kwemida ye Koloni imali yakomkulu. Nakubeni kunjalo, bekungabafanele abalauli ukuba bamise esi sizatu, kuba ikwangabo abacela imali kwi Palamente yokuxasa ukuhanjiswa komsebenzi kwindawo ezinjenge Upington ekwelipezulu ngase Hopetown pesheya kwe Ggqili, ne Mount Ayliff ekwelama Xesibe—zombini zindawo ezingapaya kwalemida. Lenteto inokubekiswa kwi Palamente ebaxasayo abalauli kwinto zoluhlobo. 'Ibali lonke lesisikolo libala elimnyama kuyo yonke ihambiso ka Rulumeni ngakubantu abantsundu. Wati kwamzuzu u Rulumeni akubona ixabiso lokufundisa abantsundu—ixabiso elipatelele ekubahlambululeni wabehle wabanikela uncedo entweni zemfundo. Oluncedo Iwaveliswa ngu Sir JOHN HERSCHEL, Iwabiwa ngumfi u Dr. ROSE-INNES owandulela u Dr. DALE, ukuzeke elitshawe silikankanye ekugqibeleni lisasaze uncedo olo kuyo yonke impi emnyama. Ngoloncedo ke ontsundu uyinto ayiyo namhla entweni zokukanya; asiyazi into ayakuba yiyo emva kweminyaka emashumi mahlanu. Lude oluncedo Iwapatelela nasema Mpondweni kwindawo ezinjengoma Cumgce, nase Mfundisweni. Into leyoke ibange ukuba u Rev J. S. MORRIS, acinge ngokwaka isikolo ' esikulu esinjengezi zase Dikeni nase Mgwali ukuze ukukanya kukauleze ukwanda. Esazike ukuba kunqabile ukusihambisa isikolo solohlobo ngapandle koncedo Iwakwa Rulumeni u Mr. MORRIS ubalele ku Dr DALE ' ecela ukuba maze siti saku' vulwa isikolo eso sifumane uncedo ' kwa Rulumeni njengezase Mgwa' li, Emtata nezinye.' Site sakufika isicelo eso u Dr. DALE wasibeka pambi ko Rulumeni ote yena wamnika igunya lokuba amazise u Mr. MORRIS ukuba uncedo wolunikwa zakugqitywa izakiwo. Enelidinga ke u Mr. MORRIS usinge ku NQWILISO wambonisa into zokulunga eziyakudalwa kukuba isikolo solohlobo sime elizweni lake, nokuba isikolo esinjalo sinokuma kuba u Rulumeni seletembise uncedo olunjalo. Ite yakubonakala lento kuye wayitabatela pezulu u NQWILISO, watsho wabeta amashumi omatatu enkomo ebuhlanti. Ulandele umzi wonke, ngexeshana elingepi inkomo zafikelela kwelinani likulu le 1,084, zakwi 190 ezingamadinga. Siqaliwe ke isiseko sendlu eyayiyakudla £5000. Lonke elixesha akukonto yoyikelweyo. Ite kodwa indawo yoncedo yakubekwa pambi kwe Pelamente ngo 1883 ayavunyelwa. Ngo 1884 u Mr. MORRIS wenze umtandazo kwi Palamente ete yavuma ukusipulapula isicelo sake; yamnika £500. Ngalonyaka imali ekwi £230 ekubonakalayo ukuba i ibekwe pambi kwe Palamente nge mvume ka Rulumeni ayivunyelwa nga ngenxa yokuba ete u Mr. SPRIGG abanakuyimela kuba iyeyendawo engapaya kwemida ye Koloni. Akususi nto okokuba imali le yayidingwe ngu Sir THOMAS SCANLEN. Kwingqondo zama Mpondo nabamnyama ngu Rulumeni omnye ; lo wapule idinga : ngu Rulumeni womntu omhlope. Yinto emdaka kunene le yenziwa ngu Rulumeni wetu, kuba iyakubanga ilizwi lake lingatenjwa kakuhle ngama Mpondo. U Mr. DE WET, Umpatiswa Micimbi Yabantsundu wenjenje ukuhlekisa ngalomcimbi ' eyake ' inkolo yeyokuba nokuba bebeya ' kusihluta esisikolo imali yoluhlobo amaxesha amashumi mabini ibingasakuba ntoyanto leyo ku 'NQWILISO;' lento uyitete engazalisanga ukucinga, sisatsho tina; kuba bekungenakwenzeka ukuba isakiwo esingaka, sime sisikumbuzo sokukanya, ze kanti asiteti nto kuma Mpondo, Siqinisekile tina ukuba i Palamente ayisakuvuma ukulizalisa idinga le Rulumeni esasakiwo sihle, esingasakusetyenziswa namhla, siyakuma apo sisikumbuzo sohlobo lokungawazalisi amadinga ake u Rulumeni womntu omhlope. Abo bangavunyelwayo zintliziyo ukuba bayirole imali leyo, ngokuba elama Npondo linge koloni bebengazimela ngenteto ka Mr. Advocate ROSE-INNES ate kuyo imali leyo bayirola njengombulelo ku Mr. MORRIS no NQWILISO abati ngo 1880 bakulula u Mr. WELSH evalelwe ngama Mpondomse. Sidaniswe kunene vihambiso ve Palamente ma lungana nalomcimbi