IsiXhosa Intellectual Traditions (IsiXIT) Digital Archive

WATSHO umfo ka GABA, ngemini ezazimbi kulomzi ka Sivanxa, ngokuhla leyo into pezu kwezinye ezibe seziwenzele igxuba umzi. Kube kuko ukungqabalaza kwamaziko, namahlelo atile, (anje ngo-Nontshinga-Zankomo') ngenxa yempambano ka NGQIKA no NDLAMBE, ngo TUTULA ; waye nom-Rotshoza opezulu, onje nge Siqabe, uselukwa luluncu olumashiyi. Kukwelo xa ke evela nje u NXELE, umzi ube uzikina ngezikina ezingahlangeneyo. Omnye ubusele uko- lwe kukupatwa ngu NDLAMBE, omnye ngu NGQIKA, Oma Kwane sebe lelinye ihlelo elikwa bungqabalaza, kususela kwimini zokubanjwa kuka RARABE e Mandluntsba, asel' esuka ebeka kweli pakati alandela kwa u NDLAMBE amabandla ka TYAHRA (uyise'mkulu wo KAMA aba). Ke kute umzi use zindidi-ndidi ezinjalo, wabona u NXELE ukuba lento ubukosi ifunyanwa busulu kwixesha lokuqi- pukelana kobukumkani. Wangena ke nje ngencuka wawubukuqa umzi efuna igama, Uvele apo u NTSIKANA nalo mbuzo, esala ezonto zibe zitetwa ngu NXELE. Wati u NDLAMBE ukumpendula u NTSIKANA, ' Yenza kuhle ka bawo indlebe zobetana.' Ute nomzi wakwa NDLAMBE wambonga kwade kwatshona nenkaba u NXELE, ebona yena ukuba uyamonelwa ngu NTSIKANA ewongeni lake asel'enalo, nasaya kuba nalo, kuba ubesele licamagu, into ke leyo ebibekwe nayiyipina inkosi, ngazwinye eyona nkosi inkulu. Xa ke silapo, sikumbuza lombuzo ka NTSIKANA nje, kungokuba kuko nelinye, kwa izwi lake, elingumyolelo nelifa esizweni esintsundu, eliyakuti ukuba lisetyenziswe ngendlela yalo kulunge, libe namava; ize liti ukuba ligqwetiwe libe nelishwa kwabo baligqwetileyo, baze ke ngoko babe baya- bukuqwa ngabomi ngo NXELE bezi mini, abavele kwangalo nteto kanye yake, yokutanda ukunceda uhlanga lwakowabo. Nali elo zwi lomyolelo, ' Nize nibe yimbumb'a yamanyama Itsho ke intsusa-mabandla yenteto-nteto ezikoyo, kwa nentlanganiso ezikatazele kwindawo ezinjalo. Ke namhla ungafika nokuba ziremente ezitile zingqabalaza zingasavumi kulaulwa. Ungafika nokuba ngamahlelo namaziko atile, esel'ekohlwe yinto yokwenza ukutula ulaulo olutile, esel' engxabalazele indawo yokuzipata, nokuba kungendlela yenkululeko abayalatiswa ngo NXELE abo, bebanyisa bambi kofileyo, besekeleze into abasekeleze yona okweziqu zabo. Imbangi yokwenza lamabali engwe embalini yesizwe esintsundu, kungokuba enye into ibonwa ngenye eyaka yako, icala esingisa ngakulo. Kuko kwezi mini ukungavisani okutile pakati kwezizwe ezipantsi kolaulo olunye pofu. Kuko ukufuna ukungqabalaza okutile. Kuko abayixatisele kunene londawo ukuyibonga, ngezibongo ezifihliseleyo emzini, ezingati zezokuwungenisa ezigaqeni nezokuwunceda ebunzimeni okubo, nokuwubonisa ituba lempumelelo. Umntu lo yinto engafanelana iligwala, mhlaumbi enge- namandla, kodwa kona uke wambonga, anganyatela nenko- si, asuke angeva nangendlebe. Ngezi mini kuko o-Lum- kwana abati bona bayazi. Wenna ke! ungati kanti uza kushiywa eludakeni, suke u NXELE axele inciniba irola amabadi, yona iti yakufika eweni iti gqushu ngenqina ukuze kubeko utuli, suke iwuze yona ngamapiko ayo, iye kumisa ngapesheya, ibe isel'ibonela ukweyela kwawo, esel' ezidumba ezifileyo kulo nkemfu yelo liwa. Nje ngo Mlindi okolekileyo wamalungelo esizwe sakowetu, Isigidimi Sama-Xosa siqabele encopeni yenduli, singu Kala, sibona, ekuqubeni kwezinto, okungati kuyeza. Siyamemeza siti,—Iwu! mzi wakwaXosa, ngokusebenzisa ingqondo zako kwinto ozenzayo, noko ukutetayo; sebenzisa obo bulumko ubufudula udume ukuba unabo ngokungafane uzigaxele entweni ongekayiqondisisi intsingiselo yayo.