IsiXhosa Intellectual Traditions (IsiXIT) Digital Archive

SIVA kwi Frontier Guardian ipepa lase Dodoloro, ukuba kulungiselelwa ukuba ku- qalwe isebe le Empire League e-Batenjini, apoke kulindelwe ukuba yoba ngamakulu abamnyama abaya kuba ngamalungu. Ngo- kumayelana nokuba i Empire League itwa- tyululelwe pakati kwaba ntsundu nabo, u- Mr. Advocate Innes M.L.A. okwakubalelwe kuve ukuva ukuba lonto inokwenziwana, ufika ati ukupendula, ' Ngokumayelana na- londawo ndingasuka nditi ukupendula,— kokwam ukubona andazi bantu bagqite aba ntsundu balapa e-South Africa, bebefanele ukomeleza impembelelo yolaulo Iwase Mangesini, ndayeke ndiyakulindela ukubona into eninzi yamalungu antsundu ezibandaka- nya kolumanyano.' Onke amadoda angaba- ntu abapolileyo akanakuba angavumelani nenteto yelinene lilumkileyo. KUYAVUYISA kanye kuti ukubona ukuba kungoku amehlo abarwebi ayaqala ukuvule- ka uknba babone ukuba kungoku aba ntsu- ndu bazimisele ekubeni bangafumna baneli- seke yimpahlana apa epantsi kunene ebeku- sekumana ukutiwa ' Yimpahla yama Xosa ' kodwa ngoku nabo bafuna ezozinto ezifune- kayo kubantu abakanyiselweyo. Umsebenzi wepepa lase Monti i Dispatch ose Batenjini ubala esingisa kuba Rwebi ati ' Abantsundu apa bayacaca, ndinomyalelo apa wokokuba ndifune amapepa okunanyateliswa eludonge- ni nengubo zefenstile ze lace ne bedi eziba- nzi kanye zona. Ukuba bahambisa ngolu- hlobo kuya kufuueka nivule isebe lazo ezizi-nto apa.' Ukuyaneza lenteto singasuka siti tina bona aba ntsundu bayaqubela pambili nto seyingabarwebi ngokwabo ukuba bavisi- sane nabo. UKUPENDULA inteto yetu emayelana noku- valelwa kwe Toliki ezi ntsundu ebikuleveki idluleyo, lenjenje ipepa lakwa Komani i Free Press ukupendula:— Uluvo olukoyo apa lolokuba kumaxesha amaninzi idla ngokuti itoliki entsundu itete into engeyiyo ekutetwa yona, ngokufuna nje ukulahlekisa ngaborn. Siyishiya naleyo inda- wo, bambalwa abantsundu abasazi ngokwa. neleyo Isingesi, ukuba babe nokusa ngokuze- leyo isi Xosa esi Ngesini umhlaumbi isi Nge- si esi Xoseni. Kulunge ngapezulu ukuba imantyi ifumane inteto njengoko ipuma emntwini, iyifumane kwitoliki emhlope ku- natnatyeba amahle enteto yesi Xosa enike- lwa seleteta enye into yitoliki entsundu ku- ba inecala esizela nevana nalo. Namayela- na nasezintweni zaselulaulweni kukwako ingozi ekubeni kumiswe itoliki ezintsundu. Ukuba bonke bebenjengo Tiyo Soga, Charles Pamla no John Tengo-Jabavu ngesingati lu- to, kodwake kuko nenye indlela. Kawutate mhlaumbi i Ofisi yase Xesi kwa Kama uka- ngele itoliki yabo u-Edmund Sandile nenko- hlakalo yake kwa Matole. Nakufupi apa bo kunakona. Kwake kweyase Qonce kwako itoliki apa abati ngu U'mhala, ekwati nge- mfazwe ka Ngca-Yeoibi elitshivela lingento lafumaneka lisenza amacebo nondiyalwa lada laya lakutshwa ngamapolisa. Sake nati apa e Komani sakwanenye into yolohlobo. Kwehla into ivela e Kamastone yeza kuba yitoliki apa, yafunyanwa ngu Mr. Hemming, obeke eyimantyi apa, ngoku oyimantyi e- Qonce, isenza amacebo okuvusa u-Stokwe Tyali. Ekungekuba ukuba yayingengnye u-Mr. Hemming elobadnbadu lenkohliso lada lenza ukuba kuhle inkatazo ezingapezulu kwezo lazenzayo. Ngokomntu wonke ke xa seke sabona into zoluhlobo zisenziwa zezito- liki zintsundu, esingatshoyo ukuti azingabo abantu abawutobeleyo umteto ngamanye amaxesha, nokoke abanakutenjwa ngamaxa wesipitipiti. U-Komani kanye umi kufupi nalowo zimana ziba nezipitipiti ekingenokuseke umsebenzi wolohlobo kubantu enzi macebo asemfihlekweni, amaka- be apuma kuzo zonke ezindawo zinezitoliki zimnyama ziseburwada nasemfundweni. Asitaho ukuti ulunge ngendlela zonke omhlo- pe, unokoke silanda ukubona imisebenzi yo- uhlobo inabantu abangasayi kwenza ndlela zokuwalahlekisa amatyala, abangasayi kuti kananjalo ngamaxesha ezipitipiti bawangca- 4she amacebo awenziwa kwezondawo base- benza kuzo. UMHLOBO wetu okwa Komani ubadule wa- badula wada wabonakala eza knkankanya negama lika Mr. Nathanael Cyrill U'mhalla, wada wambiza ngamagama amabi. Maye- lana naye singasuka kupela sitabate amazwi kamfi u-Sir Bartie Frere, yenake engetyolwe nangokuba kutiwa wenziwa kuba ezinikele kwaba Ntsundu, utike yena okwake ukuteta ngalendawo, ide pofu i Free Press yati uku¬teta oku ngayo yanga inandawo iqamele ngayo: U-Nathanael U'mhalla, ozalana no Sandi- le yena yayingnmfo owahlukileyo [kuno Edmund Sandile. Wafumana ubulumnko obukulu kuyise inkosi yakwa Ndlambe, ebi- ngumvusi nomniki macebo kwimfazwe zama Xosa zangapambili nango Nongqause. Waye fundiswe kakuhle kanye, wayeke eyitoliki kwi Ofisi ye Mantyi e-Qonce, umsebenzi lowo wokutolika, omkulu pofu nhlaulelwa kakubi. Wati akuba umkuluwa wake n-MacKinnon U-mhalla engavumanga nkubuyela kwa Gcaleka kunye no Mapassa, koko wasuka wabalekela kwa Ngqika, nanko u-Nathanael esiya ehlatini ukuya. kumzama ukuba abuye, zaye nencwadi zake, enye yazo eyatunyelwa ngapambili, ixela ngenqubo ka Makinana iya kubonisa oko bunjalo ubunzulu be mfu- ndo ye Singesi anayo. Abanye bes'zwe sa- ke babepakati kweqela elabulala u-Ntenteni, eyati inxenye yencwadi zika Nathanael zesi Xosa zafunyanwa kwindlu yesibonda esitile ekulapo yayite inxenye yamadoda awayeka- lazelwa ukuba apakati kwafomdovu welotya- la, abalekela kona. Ezincwadini zona ngo- Ikwazo kwakungeko nto yona yayilingene ityala, nakuba wati entetweni yazo wateta njenge Nkosi endaweni yokuteta ngokwesi- caka sika Rulumente, kodwake kususela oko u-Nathanael wasoloko eranelwa ngabo bebe- fudula bezihlobo zake, wadake wapuma emsebenzini wake apo. SIYAYIBONA tina le ' Nkwalambesi mehlo' siyenziwa ngolombali ukwa Komani epepeni lake, yenziwa nakwabanye bakowetu. Si- nga singake sibuze i Free Press okokuba yo- na icinga okokuba kanene lenteto yayo iya* nelisana, okokuba abona bantu kupela bave- lisiweyo yimfundo nabubu fcrestu ngaba ba- tatu ibabalileyona ? Umayibeke kanti i Free Press ayikangeli kona ekwazini nasekubeni nako kwoyitoliki, koko ikangela ngecala lase- lulaulweni, okwangoku, ekumnandi kuti ukuba siti, isiyinto enjengombono njeko- dwa. Into etetwa siti tina kukuba amadoda afanelekileyo apumelele uviwo olumisiweyo esi Xoseni, avulelwe indawo zokuba atolike ukuze nako Ntsundu siti isigwebo siwe sivakale ngokuhlambululekileyo nca. Kwaye kunjalonje sicgakuboni nkwalamana okukoyo pakati kokuba yitoliki e-Xesi kuka Mr. Ed- mund Sandile nokuya kwake ehlatini.