IsiXhosa Intellectual Traditions (IsiXIT) Digital Archive

Isigidimi sokugqibela sinqwenelela elipepa ihambo entle, enditi fan' ukuba ngokwenje- njalo siqoshelisa udushe apa esalundulula ngento ezingeni mayelana nelipepa. Andi- nakuba ndingatonyalaliswa kukwenjenjalo kwaso, kuba besesibonise umoya ombi we kati, yona iti yakufumana itanjana ufike ivungamela nento egama kuba ingayitembi ukuba ingeyipange. Amapepa enteto ye Sixosa awako xa atelekiswa nawatna Ngesi. Yasuka yayinto embi kunene ukuba libona- kale elinye lawo elizingca ngazo zonke izinto ezifanelekileyo—wena waka waliva ibali lomfarasi no mbuti wonikelo—liputuma esi- rweqeni ukutshutshisa nokutshitshisa elinye. Ndivuya kanye ipelilenje lento. Utshaba obelufanele ukuliwa zi Mvo ne Sigidimi lunye utshaba lokubandezelwa komnyama, noku. mhlablela indlela kulentsunguzi yobudenge. Ukusuka elinye lixolele ukuxwaya ihabilisa- ka ezele zingxawa nembumbulu, lixwayela elinye ibonisa ukuba linobunyaniso obutile elama Bulu ati ngakuba inwele zetu zimfu- tshane zibonisa ubufutshane bengqondo— into ebendingayikolelwa ngapambili. *** Kwelinqaku landulelayo nditete ngondile- ko ndibonisa ulonakalo oluzalwa yihambiso enjengale ndiyipaulayo. Ingati kanti inte- to endilekileyo ayivisiswa ngumkwezeli walenkatazo. Ndoka ndimenzele ibalana endaliva kudala ndisekwelangapakati eli- ndinceda kakulu kulomsebenzi wo Buhleli ndabizelwa kuwo. Pulapula ndikwenzele. Kwakuko amadoda amabini awayehlela indaba zamapepa njengoko anjalo lo wepepa lase Dikeni nam. Ute omnye akubona umsebenzi womnye umhle w-aselemkumbula ngembokotwe zamazwi emcukuceza kwelake ipepa; omnye naye akadendanga. Uku- mbule kwesake isirweqe senteto edlubuki- leyo. Baxulubana, baxulubana ada apela amaxesha abo amafutshane obubom obukoyo; bafa bobabini. Befikile elucangweni Iwezulu bafnmane kumi u Petroe, ongabafihlelanga ukuba abenzi bezi. pitipiti abanakungena ezulwini, kuba baya kufeza lanto bebeqele ukuyenza emhlabent kuba nokuba bangenisiwe koza kuti mhla utile kubonwe ngabantu benyikilana, bexu- zulane ngezixatula, bebetana ngefisa okanye seberolelene iminqayi. Ngokoke ute maba- ye esibogweni. Befikile kona ixego elingu- mninimzi, libakumbuze indawo yokuba ubu- kumnkani obupambeneyo abunakuma, bako- hlakele kakulu ukuba bangene apo. Uyalele ukuba banikwe ifatyana ezimbalwa zerulu- wa ne sufuri nebokisi yematshiai baye kwi. ndawana emganyana nesihogo eso bazenzele elabo izikwana. Nantsoke into yako mfo- ndini we Sigidimi ozamana nokwenza udushe! Utinike? *** Oko ' besingama boyisi ' kwisikolo enda- ndifunda kuso kwaka kwehla oku, endinga ndingakubalisela abalesi bale akile. Ngo¬mhla we Cawa kusasa xa ikaba linxibayo kuba iyilomini, enye indodana ibone enye izihombiea ngentwana apa emhlotshana ebekwa esifubeni ukuze angengati oyinxibi- leyo unehempe emhlope ati ama Ngesi yi ' shirt front.' Lite elikendlana ' 0, unxiba ngoku ibibi ebekwa esifubeni sentsana xa zisezwa amasi ? ' Etsho emshwabanisela intshiyi, ngokwenjenjalo emgxeka. Uwu- tunge umlomo omnye wawuqala ngnpa wa- wugqiba ngapa, kanti entliziyweni uti, ' Ngcuk' isesapa ipepa ngembengu.' Kute mzuzu lotshananda wabonwa naye namhla eyifaka lebibi. Uwabo umbonile, wati nge. ntliziyo, 'Tshotsho ! ' Ate akuya ngasese amadodana nabo behla. Kanti umza. Iwana umgushele ese mvubu isabokwe. Umkumbule xa enza izicopiso ' watsho ! watsho !! watsho! ! ! ebuza ukuba ibibi leyo iyintonina kaloku kuye wayemgxeka ngayo nje ngenx' engapambili. Elibali udilikunju- zwa kubona Isigidimi sokugqibela sibuyele ekubaleni 'Impawana.' Ekubeni sasite kulanteto sasizigabisa ukulunga kwam sipu- mile ezandleni zika Sibanizashe nje, ezo ' Mpawana ' ' zazizezocuku ' azisakuba sabonwa kuso. Namhla ndizibona kwakona 'Impawana'—lomntwana warn. Ubonaka- la kodwa selenxitywe zimbi ingubo—umnwe- ba wengwe nobulunga emqaleni. Eli linya- telo lokubuyela emva. Andilili kakulu kuba ubuye wavela umntwana wam owayegxotiwe nakuba selevela eliqaba enxibe umnweba wengwe. Lonto ayiteti nto. Ukuba kodwa bendikufupi nalombali wayete 'Impawana' zezocuku wazicukuceza nangezinye indlela, ndiyeva ukuba bendiyakulingeka ngesabo- kwe. Ndingumntu oxolela into ezininzi kodwa. *** Lencwadi ndiyifumana kumhlobo wam ose Hewu eyibala intliziyo yake ipupuma. Xa nditi ayiwucukumisi umpefumlo wam ndingaba ndiquba uhanahaniso. Zincwadi ezinje ezindinila inkutazo nolomelelo pakati kwengcikivo yabahlebi bam. Yivenike inteto yayo: Ibilixala kum kakade indawo yelipepa. Ngati lifana no Mr. R. Innes, yena wati fcanti engaqondwanje ulitamsanqa lase Vic¬toria East njengelungu le Palamente. Kuba mfondini oliqondileyo elipepa lase Qonce li Mhleli untsundu liyinzuzo, hai bo ! lingu- mmangaliso. Ungayani nokuba singazele sifake nto kulo apo ngendlela-ndlela ezininzi. Lide lancamisa umzi ngendawo ka Mr. B. Mabandla, ngokuba kaloku tina siyamazi kakuhle lomfana use Xesi ka, King ; ubesisa- ndla sika Sijila (Mr. E. C. Jeffrey) Kama- stone, the Superintendant of Locations, umnke apo nge 1884, simva selebotola apo nje. Nditi bo, elipepa liwuncamisile nange- ndawo yokuvakalisa ingxoxo engo Pelser owabulala ontsundu, nange pasi, njalo-njalo. Lide lancamisa nonyakanje xa sibe sivune ihabilana nerasana lakuxela amanani ase Aliwal North ne Cradock nawase Tarkastad, ndapinda Aabini neflara zehabile. Kanye eli lokugqibela lika May lafika nge Cawa ebendisabalele Aumfo wase Tsitsa ukubuza ngenani lokutya kuba bekuko abati ingxowa yi 10/—sezisapulana inqwelo ukuya kwelo latike Iona e Mtata ingxowa yi 24/—ndase ndijiAa besenditabatekile nam. Ngazwinye lukulu uncedo Iwelopepa mfo ka Jabavu, xa Umdali esiva siti malicnme. *** Baninzi abanga bangeva ngesituba okuso umcimbi womnumzetu u Mabandla lo ndaAa ndangxola kakulu ngawo. Ndingati se- lokowanikelwa ezandleni ziAa Mr. Dick ngu Rulumeni oyakucedulula indawo yokuba yi- nyanisona inteto ezatunyelwa ngo Nobomvana (Mr. King) e Kapa ezingo Mabandla nge¬ndawo yokwenza intlanganiso zokucasa irafu nezinye izinto ezinjalo. U Mr. Dick akakabi naxesha lokungena Aulomsebenzi Auba usa- banjwe ngulo wokumisa imida yamahlati. Mna ndisati u Mabandla wangcatshwa. Ingxelo Aa Mr. Dick ndilindele ukuba ivelise oko. *** ENYE kumadodana ase Bayi ike yenza isililo (kwelipepa ngendawo yetshawe u Oba, eti lendodana yena ufe engenambuzeli nje- ngokuba abenaye u Mabandla Inte leyo ndiyayiva. Kungati kum kubunqaba uku- vusa into eyehla kudala ixoxwe ngezimini. Indawo yokuba inkosi zakwa Xosa zadlelwa indlala ayipikwa bani kuti bamnyama , u Ru¬lumeni unenyaniso awayezi tunyelwa nga- bampateleyo apa ezabanga ukuba zide ziba. ngazeke inkosi ezo. Ukuba laliko ngeloxa ipepa loluhlobo ngezamelwa ngemfanelo into ezinjalo. Yiyo lonto ekumana kutiwa umzi maunonelele ukuxasa ipepa kuba Iona lovakalisa into ebezingeze ziviwe lingeko. Umcimbi wonke wenkosi zasema Xoseni ngo- fanele ukucingwa ngumzi. Nati singabehle siwukangele. *** Yayapina Imbumba Yamanyama eyaqalwa e Bayi ? Besendayilibala ; ndiyikunjuzwa yile ncwadi:— Ndinyamezele nkosi yam, ndifuna Ukwazisa amalungu alunge Kulentlanga- niso Kutiwa yi Mbumba ukuba mabayi- nyamekele bekumbula ukuba kuko ama¬nene amatandatu apa, ate Kwaukuqala Kwayo azenza amaxoboka ayo, baku- mbuleke intlalo yekoboka ngapantsi Kwenkosi yalo. Amagama alomanene ngawola: Messrs. D. K. Vandala, A. Ma¬yila, S. S. September, L. Faku, B. Nkayi, T. Kuboni, F. Tshukwe. Anyule u Mr. S. S. Mwahla ukuba abe ngumbali wabo. Sinqwenela ukuva ihambiselo pambili yamalungu alentlanganiso KUZO zonke indawo apo iKoyo.