IsiXhosa Intellectual Traditions (IsiXIT) Digital Archive

ILIZWE LAMA TONGA. Lourenco Marques, Delagoa Bay, 14 July, 1885. NKOSI YAM ETANDEKAYO—Ndincede, ndinga ndingavisa umzi wakowetu ngesimo selizwe endikulo- Abafunda incwadi yomhlaba bokumbula ukuba ngasezantsi ko Bambo (Lubambo Mountains) kuko ilizwe elikufupi nolwandle, ekutiwa yi Tongaland. Eli lizwe alinantaba, kupelu zinduli, namatyolo, namahlati. Ngokungabi nantaba kwalo, kubange ukuba imilambo inqabe, ngako oko ke amanzi aselwayo ngawemitombo, okanye manditi ngawa maqula, kodwa xa imvula inayo kuti kubeko amacibi, eziti ko impahla zincedakale kuwo. Liyacuma kakulu xa zikoyo imvula; zininzi izinto ezilinywayo, Liba shushu kakulu ohlotyeni, ebusika kuncinane ukubanda kwalo, kangangokuba ati umntu ukuba uyasebenza angeva nento lo ingqele. INTETO. Eli lizwe ke litatela pantsi ko Bambo apo linike lide liye kuma ngoso Tshangana lelama. Tonga lonke, kodwa inteto zahlukene noko zinga- hlukene kakulu. Ukwuhlukana kwazo kunje ngeyama Xosa, neyama Mfengu, nama Zulu. Kodwa umntu xa usondela kwaso Tshangana iya isahluka ngakumbi inteto, ati namasiko abe ngawambi. Ndingongeza nditi inteto yalapa ayikude kakulu kweyabanye abantu abantsu-ndu base Africa, Ukuba u Mhleli obekekileyo undivumele, ndingake ndenze amazwi angati abonise ukuba kuko ukufana kula ntato nayama Xosa—ekupeleni kwala nteto yam. Abantu beli lizwe bapila ngokulima, kodwa abapakati kwa Belungu ziyabanqabela indawo zokulima, bapila ngokutenga ka ngoko. Mandenze ka amazwi abonisa ukuyelelana kwantato yakowatu nayasi Xosa;— Isi Xosa, Isi Tonga. Intloko Anhloko. Indlebe Andlebe. Imilenze Amalenge. Amanzi Amati. Amehlo Amahlo. Amenyo A menyo. Umkondo Ankondo. Umzi Amuti. ULAULO. Ulaulo lwalapa lolwama Putukezi (Portuguese), abotwa lise Mozambique, apo ulaulo lumi kona. Kodwa noko kuko idolopa ekufupi apa, abati yi Lourenco Marques. Le dolopu imi peza kwe Bayi abati yi Delagoa Bay, lelokuqala afika kulo umntu xa asuke a Port Ratal. Ulaulo lwaba Belungu alunaluncedo lwanto ebantwini abapantsi kwalo, nga Belungu ekubonakala ukuba bakatalele awabo amalungelo kupela. ABARWEBI. Umzi wabo uxinene kakulu, izindlu zakona zouke lifulelwe ngesitena esibomvu, ngapandle kwezine, umhlaumbi ezintlanu. Izindlu zipantse ukuba zezokutengela zonke, zimbalwa ezakelwe ukulala nje kodwa. Impahla ekutengiswa zona zezenzelwe abantu abamnyama, notywala bo Mlungu, leyo ke, yeyema nto ipete ubukosi kweli lizwe kubonakala ukuba akuko mtengisi ungapumelelayo engatengisi ngatywala, bude butengiswe nangabamnyama ngokwabo. Akuna kuhamba imayile ezimbini nezintatu ungaqubisanangana nkanti. Umhlobo wako ekutyelelele, waza akwampa glasi, akuse`nguye umhlobo wake wenene, oko umpe into ezihlafunwayo nje kwakupela! Abarwebi balapa inkoliso yabo zizizwe zase India, aba Sulumana nezinye ezinjalo. INTO ZOKUKANYA. Ngokumayela nezinto zokukanya ndingati kuseloko wati u Satana walilaula kwaseku dalweni kwehlabati eli lakowetu; akasena luvalo, akanalo nexala; enditi sele wafudukayo nokufuduka kwelase Koloni nelase Natal, apo kushushu kona, apo aqubisana namadabi aqinileyo ; apa kona uhamba ngoswazi. Ityalike ekoyo yeyama Putukezi, unqulo lwayo ke lolwase Roma, injalo nje ingenwa ngama soldati ngokunyanzelwa ngumteto, abantu abakululekileyo bangaya ngokutanda. Ilizwe lonke lizihlalele, akuko kwaziwa ko Tixo opilileyo. Bengakolwa nokukolwa ukuba umntu omnyama, kona ukuba uyafundiswa, angade akwazi ukufunda incwadi, engenguye umtakati ISICELO K0MA KRISTU. Manditi ukugqiba ndilile kuwo onke ama Krestu, ukuba kuzo zonke indawo ahlangana kuzo angalilibali elama Tonga; libo kufupi ixesha lokushunyayelwa kwendaba ezilungileyo kweli lakowetu. Ndilila ngokukodwa kwintlanganiso zabafundisi, ukuba ziti ngegama lika Yesu zibone into engenziwayo ngalo kweli lizwe. ROBERT NDEVU MASHABA.