Title
eng Izimo Za Maxosa Zitelekisiwe. (IMVO_1885-08-05_i016)
Found in Newspaper
Article Type
xho Article
Language
Newspaper Code
eng IMVO_1885-08-05
Identifier
eng IMVO_1885-08-05_i016
Word Count
eng 1323
Print Page
eng IMVO_1885-08-05_p003
Page Spread
eng 3.1-3.4
Start Page of Article
eng 3
End Page of Article
eng 3
Print Column
eng 1
eng 4
Coder
eng Siphenkosi Hlangu
Elipepa lafundwa ngu Mr. Peter Tyamza. she pambi kwe Baudla lo Manyano ngemfu- ndo kwa Hleke :— Mr. Chairman, Ladies and Gentlemen. Isimo Samaxosa angoku nesexa elidluleyo zitelekisiwe. Indawo endizitabateleyo ukuyifunda pa¬mbi kwenn, yebanzi kunene, engandilinge- neyo kanye, ngenx' enobnfutshane bam embalini. Kengoko sendoti ndenze amaba- lanzi njekodwa, ndingabi sangxnta knyapi. Imbali iti Amaxosa eza nenyamakazi kwe- lilizwe. Ehla nonxweme Iwangase Mpuma¬langa. Ukusuka kwawo emakayeni awo ayengati apnma atnanulo, az' ati kuba enga- matanda nyamakazi, akufunzana inyamakazi zininzi kweli lingezantsi, aselebnya ngokufu- dusa intsapo, nenkomo [acanda kwilizwe elibuntlango izinyamakazi kupela] ada eza kufika kweli lingezantsi apa. Afikake ako- Iwa kunene lilo: kuba afika kweli izinyama- kazi ezibamba emakaya. yaye ililizwe elihle elinamahlati, nezigxa ; aselegqiba kwelokuba makake apa, nali elona zwe. Ayesitshoke linabaninilo ababelimi. Abaninf oke yayinga Batwa (atna Lawn ngenye inteto) amadoda- na apa amafupi atanda kunene ukutya apa okuzintubu, etanda kwa.nokuzingela inyama¬kazi, ngentolo apa ezidyojwe ubuhlungu encamini. Afikake abagxota abaninilo, abatyalela ngase Ntshona-langa, aselelenza elawo eli. IMIZI YAMAXOSA. Imizi ya Maxosa ziziudlu ezimbalwa, ezi- tabatele kwizindlu ezintlanu, kude knse kumashumi amabini namatatu, kweyako- mkulu imizi, ezingqonge' nbuhlanti. Eyo- nminimzi indlu iba ngasentla, ikangelene nesobu1 obu h 1 a n t i. IMISEBENZT YEZANDLA. Imisebenzi vezandla ya Maxosa ikakulu ukuba ayinjalo yonke yenziwa ngabafazi. Ukulima, ukwaka, nokuhlakula, ukuvuna, nkututela ekaya nokubula, yonke lonto ingumsebenzi wahafazi. Ubesiti umntu •yindoda kwa Xosa akutanda umsebenzi abizwe ngegama lobuxelegu, kutiwe ukute. twa ngaye : ' lomfo ka nantsi betu uzidane- le nganina, lento asuke azenze ixelegu lo- msebenzi.' Owamadoda umsebenzi ibiku- kubiya nbuhlanti, nokubiyela amasimi, nokwenza izicuba, ukuzingela, nokusukela iwikosi, namadabi. Indoda le ibiyinto egcinwe kunene ukupekelwa ngumfazi, kusenzelwa ukuba ityebe yomelele, kulu- nyukelwe mhla kuhle utshaba. Njengoko । Senditshilo, nmfo otandana nomsebenzi ebe- bizwa ngegama lobuxelegu; into ehamba yodwa, elikeswa kwezinye izipaknti. Ira- tshi l'bupakati belisekubuseni komknlu. Ongabusanga nokuba sityebina, nbebizwa ngokuba lirwanqa, umhlaumbi libungela, kubenjalo nasenzaleni yake ibizwa ngaloma- gama. UBUNTU. Isimilo sobuntu yinto ebitandwa, isukelwa yiyo yonke into engumpakati. Lomakosi- kazi ebesetyenziswa kangako bekungekuko nokuba ayatandwa, ebekiwe ngabayeni mpato embi, enjengokufeketwa ngawo nge- ndlela-ndlela ezininzi endingenakuzibala apa. Kuti kwakuba lapa ndikumbule isiteto esidala sakowetu esiti:—' Ungangeni kwi- mpambano yabazalwana, 'hleze bakuminxele kuba bona beyakubuyelana naseluhlwini. Nditsho kuba namhla sibuyelene nabazalwa. na betu abo, namhla sesibekise kunye sonke kulomfo wasemzini wayengene pakati kwa- bazalwana begazi. Mandipele ngeliti: apo bnze konakala kona ubuntu bo-Mxosa ku- kwinkosi ezimbini u Ngqika wavelisa upundlo no Sandile, owavelisa isiko, kuba zona zalu- vula zalugenga ucango kumikwa engendawo, namasiko angcolileyo, ucango olubeluvaliwe zezingapambili inkosi. IMFUNDO. Imfundo asinto ibisaziwa, ibekelwe ne- ndlebe ; kungeko nteto ibaliweyo, kungeko ncwadi, kungeko nantoni isingisele kwinto zasekwazini. Umsebenzi wamakwenkwe ibikukwalusa impahla kupela, nemihlah enjengokukwela amaqegu, nokuya emaco- ngwaneni, noknlwa. Owomtinjana kuku- nceda onina kuyo yonke eyabo imisebenzi, kwanemihlali enjengozi ntonjane, intlombe, nokuyeyezela kukupela; kungaziwa nento le ngezinto zokukanya. Ngazwinye uhlanga Iwakowetu belusemva kanye eluhlwini Iwe- zinye intlanga, ngokubekiselele kwinto zo- kwazi. ISIMO SAMAXOSA SAN'GOKU. Isimo sama Xosa sangoku asinamahluko mkulu kunento esasiyiyo esamanyange, kwiminyaka emashumi mahlanu edluleyo. Kwabomvu ungafika imizi yawo isekwayile- ya yamanyange, ubuvila bona isekwaboba- mzuzu. Imbola esinye sezixakaniso esiti. ntele umzi ontsundu ukuba ungenyuki isa- qatywa ngamandla ; kuba kaloku angavutwa umntu ubalicecembisa ngasembenzini, ngo- koyikela ukuxweba, ukuze abizwe ngobuxe- legu. (Ngalo lonke ixesha u Rulumente asayekelele okokuba otandayo makaqabe, ongatandiyo angaqabi: asiyikupela isikalazo sokuti, ' Amaxosa ayanqena nkusebenza, nokuti igusha zamafama ziyapela ukubiwa. ) Kwanotywala umtshabalalisi yena, no- mntywiliseli ezantsi wohlanga olumnyama. Siko kambe isahlukwana esitile sokuba na¬mhla amadoda eyisebenza imisetyenzana yawo, eniengokulima, nokublakula, neminye imisetyenzana enjalo; nakuba ukulima kwabo ikokudanisayo kunene, kuba loms .- benzi usnke wanikelwa kumakwenkwe, na- kubafana, ze kubuye kukalwe ngokuti sata yindlala.'r Umoya wokuba amadoda ama- kulu alale ngasezibayeni awukapeli wona, umsebenzi wemihla ngemihla asinto yazi- wayo ngu Mxosa. Awasezikolweni akanyi- selweyo wona anomahluko ote tyi kunabo- mvu. Kuba wona selenokubona ukuba umntu nmelwe kukupila ngumsebenzi we¬mihla ngemihla, nakuba knngekagqibeleli ukubaujalo. Amakaya ayazanywa ngoku ukuba abe nto yimbi kunalawo amanyange. umfazi unokwazalelelwa ukuba sisidalwa esitambileyo, elukuui imisebenzi seyisetye- nzwa ngamadoda, nakuba ndingatsho ukuti sekugqibelele ukubanjalo. UBUNTU. Ubuntu kwawada Amaxosa kokukona bo- nakele ngokupindiweyo kunento obabuyiyo obamanyange. Namhla lamakosikazi ebe- tandwa, egcinwe kangaka, kuzidhwa ngawo ngamapakati akowetu, zinto zendu u, 'wa kuyolwa ziziselo ezinamandla zasemlungwi- ni, nayilemiqomboti bati ukuyiteketisa nga- masi, (ukuba masi manina la. iti indoda yakuwasela isuke ifekete ngekosikazi yayo r) Ongafika namhla zizinto ezimibombo igu e- kileyo kubitya, zibuso bunezipako, zintlo o zinenduma kubetwa kwangabayeni bazo, kungaseko nZwakazi namhla, kuba ubuntu bulahliwe. Ndingayiposi indawo yokuti kwicandelo elikanyiselweyo ngemigu yabafnndisi kuntoyimbi, kunale ndiyika nkanyileyo ngentl' apa, busaanywa ubuntu imvelo endala ishicilelelwa pantsi. nakuba isatnan' ukupasulnka, ngamanye anoaxee a. ULAULO. Ulaulo Iwangokn lolubizwa ngokuba lo- Iwenkululeko, olupantsi kwendwe , sazana. Badlula ubukumnkani B ° kunye nenkosi zabo. Nakuba olu an o n lubiza ngolwenkululeko, intsobi y° u ana nolwase Egypt kuma Sirayeli isalala yona. UNQULO. Unqulo Iwahlulelene ? obomvu umhlambi usabambe olwamanyange ' 'alebva kungasasikwa mntu ngobuti, kungasagalelwa kwiliwa lamagqwira. nnenkolo umhlambi unqula u T'xo opihleyo, unenko o kunyana wake-nakuba bengazange bapele o Judas abanesandla esiugapantsi- Ab t ngapandle kokwazi kwabafund'Si batune amaeqira ahlabayo nakwimizi yasezikolweni. Besebaninziy abasabambelele kakulu wi- nkoto yomawoknlu ukunqula Iminyanya, no-mapupa nezinye izinto ezinjalo. IMFUNDO. Imfundo yamnkelwe ingamnkelwe ngumz1 wakowetu ; kuba ukubanjalo tina luhlanga Inntsundu singabantu abati ukuba mnkele kungafunwa kubonwe ngamehlo. Ngani ukuba nditsho : anibonma izinto zase mhingwini esizamnkeleyo, sada safun uku- gqita' Kaukangele ukwamnkela kwetu Svato zasemlungwini; ngoku sesifunze ene nabanimzo; bati bakuvehsa olo nolo uhlobo sibeko nati, kume-kumi de bakohlwe abanga- ainqabisela ngalo- Bafike notywala, 8aba- mnkela sada sabeta kude le kubo ; bafike nantangana apa bati ukuzibiza yikofu, saya- mnkela nayo, sada sagqita nakubanimyo. Akubonina kaloku tina ukuzamnkela kwetu ngele,ZInokuba kuninina kuti kusdungele. sfyamnkele singayamnkele imfundo, kuba ngezingeko inteto ezinjeugezi zdandelayo ukubag yayamnkelwe imfundo. Intsapo yasesikolweni iyafundiswa kunene yona. Sebebaninzi abaliqondayo ixabiso lemfundo, nakobomvu umzi seyeko amanakani okuyi- nakana imfundo. Elakulu lamakwenkwe ?teta ngalo inkosi oka Tyali yayingamakwe- nkweamaqabalawo, mhla lowo ayete aku- boniswa ngu Mr. C. Brownlee, nangamanye amanene ukulunga kwemfundo akolwa, awakupa lomakwenkwe, nakuba namhla inkosi le ibuza ikulu lamakwenkwe nje, ukuba ngaba kuko into eyonakalayo kwelo- kulu asimfundo inibangi. Okunye akuna- kuti kwakuhla ilishwa kwinto elungilsyo eyayide yabonwa nazinkosi nkulunga kwayo, kuti namhla ukutetwa ingeyimfundo enga. lungileyo. Litinina ifuya nkomo kwakuhla isifo ezinkomeni zalo ? Like litsho yinina ukuti oku zife kangakanje andisoze ndibuye safuya nkomo? Liti kanjalo inAomo le ayilungile ? Alisufce litina ofcona zifayo Aube AoAona lizifuna ngaAumbi ? emfundwe- ni apa AuAwanjalo. OAuAonaAala kungaka Awekaba nekabakazi elifundisiweyo sisifo semfundo eso, esinjengozinyongo, nemofu, nombendeni aba, nezitwayi ezi. EAungena- AutiAe namhla Aubuzwe iAulu elafa yimofu &c, Aanti imfundo yona ngoAwayo ilunge Awapela. Imibuzo enjengale yengqina ubu- nyaniso boAuba imfundo yamnAelwe inga- mnAelwe ngumzi ; nowaseziAolweni usata- mbeAeAile auAati gaxa uAuyamnAela imfu- uAuyamnAela imfundo; inxalenye yenza umteto wabafundisi Aupela Auba ihleli emi- zini epetwe ngabo. Kuyinyaniso uAuba baAo naAuti baseziAolweni abangavuya ziva- Iwe zonAe iziAolo Awangomso lo, baze bayi- fumane yonAe intsapo yabo emisibenzini yabo ; ede iti ne teacher ihambe ibacenga ibacela uAuba baAupe abantwana njengoAu- ngati ifuna ilungelo layo. Kungenxa yezi- zizatu efcufuneAa 'imfundo yonyanzelo' Aanye ; ngazwinye uAuba u Rulumente ungu- mAangeleli wamalungelo abantu abapeteyo ubefanele uAuliAangala AaAulu icala lemfu- ndo, angayeAeli eAuzitandeleni Awabo, Auba imfundo yeyona nto iyaAubahlambulula Au- bume abaAubo namhlanje, ibenze uAuba babe ngamaAoloni anoncedo naAuye. Xa ndilapo nditabatela Awindawo yoAuba bazifundiswe ngegunya zonAe ezinye izinto ezililungelo labo abebengaziboni msebenzi wazo ngenx' engapambili, ezinjengezirafu-rafu ziAoyo. Kanti Auhleliwenje ezirafu ziAwaluncedo Aubo. Xa ndilapo andidele zincedo zobubele zolaulo Iwasemlungwini Awelisebe liyimfu- ndo. Kodwa uAuba AuAangelwe eAuhambeni Awamaxesha AuyaAulindwa ingongolotelo uAuze umntu ontsundu apume Aanye Aobu- bnme bobutyaAala ; ndingawalibele amadoda angabafundisi uAuwabulela ngolufifana lu- Aoyo loAuAanya, Auba luAonje luAo ngemi- gudu, nenxamleAo yabo, nanamhla iseAwa- ngabo abazamayo uAuwumela ezintsbabeni nokuwufunqula umzi waAowetu ebupantsini bawo, esinga sonAe tina bantsundn bangedi- nwe kukwenjenjalo, ade u Rulumente (uku¬ba woze enjenjalo) autabatele emagxeni aka wcnke umsebenzi wemfundo njengoAuba unjalo umnqweno woninzi, ukupumza aba- fundisi betu abanomsebenzi omkulu kangaka we Lizwi, nowokupata iramente zabo. Ngo- kwenjenjeke sibonisa ukuba • asikabi Leia'' njengokuba silusizi ukuba besiva gwenxa ngelozwi. Ukupeta manditi asibuleli Jemfu- ndwana basipileyo, isenjengomkonto; sibu ' lela inkomo esilinde ukuba baeipe, imfundo ete nyi kunoku. Malungu olu Manyano ndiyanibulela kakulu, ukulipulapula ngenya- meko engaka elipepa lam Iide kangaka, pofu lingenamfundo yanto kuni. Ndililungu kunye nani ' PETER TYAMZASHE.